Laatmiddag in Pretoria. Die son het moeg begin sak agter die stad se geboue, terwyl die eerste straatligte by die Lynnwood-afrit begin flikker het soos verskrikte vuurvliegies. Die verkeer was dig – Saterdagaand se haastige motors wat stop-stop vorentoe beweeg, bestuurders wat in hul selfone tuur of doelbewus by hom verby kyk. Want dis makliker om nie te sien nie. Makliker om nie te weet nie.
Dis daar waar ek hom die eerste keer gesien het. Hy’t tussen die stilstaande karre deurbeweeg op voete wat net groen sokkies geken het – geen skoene nie, net daardie verslete, vuil stukke materiaal wat sy vel moes beskerm teen die warm teer, teen die skerp klippies, teen die realiteit van ‘n lewe op straat. Die houtkruis om sy nek het in die laaste sonlig gewink – ‘n vreemde, amper spottende herinnering aan ‘n ander lewe, ‘n beter tyd.
Sy gesig was vuil, sy oë hol. Nie die gewone holheid van moegheid nie, maar daardie diep, donker holheid wat net heroïen kan skep. Sy vel was vaal, bedek met ‘n laag sweet en stof wat lyk of dit nooit sal afwas nie. Sy hare was vetterig, in bondels vasgeklont teen sy kopvel.
“Hoekom staan jy hier?” Die vraag het uit my mond geval voor ek kon keer.
Die reuk het my eerste getref toe hy nader kom – drie maande se ongewasde bestaan, drie maande se sweet en oorlewing en desperaatheid. Dis ‘n reuk wat aan jou klere klou lank nadat jy wegry, wat jou dwing om te onthou.
“Ek’s skoon nou,” het hy gesê, maar sy stem was skor, asof die leuen self sy keel toegetrek het. “Net sigarette.” Sy hande het gebewe terwyl hy dit sê – die bewerigheid wat kom as die heroïen begin uitsak, as die volgende skoot begin roep.
Ek het ‘n R20-noot uitgehou. Sy vingers was swart van die vullis, die naels afgekou tot by die vleis. Maar in sy “Dankie, oom” was daar nog ‘n flenter waardigheid, ‘n laaste greintjie van die mens wat hy eens was.
Daardie nag het die slaap my ontwyk. In die donker het ek gewonder oor sy ma – weet sy waar haar seun vanaand slaap? Weet sy dat hy op hierdie oomblik dalk in ‘n stormwaterpyp inkruip, sy enigste besittings daardie groen sokkies en ‘n houtkruis? Of het sy lankal opgegee om te wonder, te hoop, te bid?
Die Sondagoggend het ek myself binne tien minute terug by die Lynnwood-brug gevind. Die vroeë son het die wêreld sagter laat lyk, maar dit kon nie die hardheid van sy realiteit versag nie. Hy’t nog net daar gestaan, dieselfde groen sokkies, dieselfde houtkruis, dieselfde desperate oë wat soek na verlossing.
By Rock@88 het die vars koffiegeur en ontbytreuke skielik wreed gevoel – ‘n skerp kontras met die man wat langs my gestap het. Die kelner se glimlag het gevries toe ons instap. Wie kon hom kwalik neem? Die reuk van drie maande se straat het voor ons uit beweeg soos ‘n onsigbare golf. Ons het in die hoek gaan sit, waar die skaduwees sagter was, waar ander gaste dalk minder aanstoot sou neem.
“Good morning, what can I get you?” Die kelner se professionele masker het effens gebewe.
‘n Melkskommel vir hom. Spek, eiers, wors. Sy oë het groot geword toe die bord voor hom land – die oë van iemand wat vergeet het dat kos meer kan wees as ‘n vae herinnering. Sy hande het gebewe toe hy die vurk optel. Daardie bewerigheid wat kom as heroïen begin roep, wat nie weggaan voor die volgende skoot nie.
“Vertel my jou storie,” het ek gesê.
En toe begin dit uitrol – ‘n verhaal wat my maag laat draai het. Thabazimbi se sonskyn het deur sy woorde geskyn toe hy van sy skooldae vertel. Die boerseun wat uitgeblink het in sport. Wat drome gehad het. Wat Golf Management by Damelin gaan swot het omdat hy geglo het in ‘n beter môre.
Maar toe kom die skadukant. Die partytjies. Die cocaine wat eerste net ‘n naweek-ding was. Net vir die lekker. Net vir die kicks. Sy stem het harder geword, amper kwaad: “Toe word ek verslaan… en was dit nie genoeg nie. Ek het besef ek is in die moeilikheid.”
Hy’t sy arm oor die tafel geskuif. Die letsel was lelik – ‘n gedraaide herinnering aan ‘n misspuit wat amper sy lewe gevat het. “Ongevalle het die arm gered,” het hy sag gesê. Maar wie sou sy lewe red?
“Hoeveel keer spuit jy per dag?”
“Drie tot vier keer.” Sy stem was skaars hoorbaar, maar die woorde het gedreun soos donderweer.
“Wat kos dit?”
“Dertig rand ‘n sakkie. Gebruik soms twee tot drie sakkies.” Die wiskunde was eenvoudig, die implikasies verwoestend. Elke dag ‘n nuwe geveg om genoeg geld bymekaar te bedel vir die volgende skoot, die volgende oomblik van verligting, die volgende kans om die werklikheid te ontvlug.
“Onthou jy jou eerste aand op straat?”
Sy oë het weggedraai. “Ja. January Masilela-straat. In ‘n stormwaterpyp.” Sy vingers het om die melkskommel se glas geklem. “Dit was waar ek die eerste keer heroïen gebruik het.” Die woorde het geval soos klippe in ‘n put – swaar, finaal.
“Wat doen ek vir jou, Jaco?”
“‘n Rehab,” het hy gefluister. “Maar een waar die onttrekking nie seer is nie.” Sy oë het skielik ouer gelyk, wyser miskien. “Mens kan doodgaan van onttrekking.”
Dit was toe dat ek my foon uitgehaal het. Hierdie storie moes vertel word. Moes gehoor word. Met sy toestemming het die kamera begin rol, het ek weer die vrae gevra. Hierdie keer nie net vir my nie, maar vir almal wat dalk sou verstaan.
Die impak was onmiddellik en oorweldigend. Op TikTok en Facebook het die video’s versprei soos ‘n veldbrand in die Bosveld. Duisende kyke het honderdduisende geword. Amper ‘n miljoen mense wat skielik moes stilstaan en kyk na ‘n man in vuil groen sokkies, moes luister na ‘n storie van verwoesting en hoop.
Die donasies het begin inrol. Klein bedraggies van mense wat self swaarkry. Groter bedrae van dié wat kon help. Maar dit was meer as net geld – dit was duisende stemme wat saam sê: hierdie lewe is nog nie verby nie.
Daardie Sondagoggend in Rock@88, tussen die reuk van vars koffie en die geklingel van eetgerei, het ‘n deur oopgegaan. ‘n Deur na ‘n nuwe begin. Want soms kom hoop in die vreemdste vorms – soms dra dit groen sokkies en ‘n houtkruis.