Last updated on January 27, 2025
Die ID-boekie van Anna Maria
Partykeer tel mens die verlede op in ‘n laai. So tussen die gemors en goed wat mens altyd gaan uitsort “eendag”, lê daar stories wat nooit klaar vertel is nie.
Dit was ‘n warm dag in die garage – die soort dag wat selfs die spinnekoppe laat sweet. Ek was negentien, vol planne om my eerste woonstel op te sit met my ouma se meubels wat na haar dood in ons garage beland het. Tussen die stoele met hulle verbleikte materiaal en tafels wat darem nog hul waardigheid behou het, begin ek droom van hoe dit alles in my nuwe plekkie gaan lyk.
En toe kry ek dit. In een van die laaie. ‘n Groen ID-boekie, die soort wat vandag al museum-stukke is. Anna Maria Venter, staan daar in daardie amptelike swart letters wat mens nooit regtig mooi kan lees nie. Sestig jaar oud volgens die datum. Die foto wys ‘n gesig wat ek nog nooit gesien het nie, maar wat tog half bekend lyk.
My pa se gesig, toe ek hom met die boekie konfronteer, het verander. Nie veel nie – net daardie klein trek om sy mond wat wys hier kom ‘n storie wat hy liewer nie wou vertel nie. “Dit is Ouma se suster,” sê hy, en skielik was daar ‘n familielid waarvan ek nooit geweet het nie.
Die waarheid het stadig uitgekom, soos ‘n ou wond wat weer oopgaan. Anna Maria, my oudtante, was verstandelik gestremd. En my ouma – die vrou wat vir ons koekies gebak het en stories vertel het van die ou dae – het haar eendag by ‘n staatsinrigting gaan aflaai. ‘n Familie-geheim, toegesluit agter mure van stilte.
Twintig jaar, sê my pa, sedert hy haar laas gesien het. Die naam van die plek is verlore, weggeraak soos ou herinneringe. Maar ek het iets gehad wat hulle nie gehad het nie – haar ID nommer, en die hardkoppigheid van ‘n negentienjarige wat nog glo dat alle stories ‘n gelukkige einde kan hê.
Maandag oggend het ek en 1023 – daardie stem aan die anderkant van die telefoonlyn – beste vriende geword. Vyftien oproepe later kry ek haar. Iewers tussen Brakpan en Benoni, in ‘n gebou wat ruik na ontsmettingsmiddel en verlore drome, stap ‘n vrou van een punt drie meter op en af in die gange. Anna Maria Venter, wat niemand meer herken nie.
“Ek moet haar ontmoet,” het ek besluit. Maar soos dit maar gaan met die lewe en sy baie besige paaie, het vier maande verbygegaan. Anna Maria het ‘n gedagte geword wat soms in die nag kom kuier, maar wat ek weggepak het saam met al die ander goed wat mens “eendag” gaan doen.
Tot daardie Maandag oggend op die N1. Die son was skaars op, die verkeer nog rustig, toe onthou ek skielik van haar. Die selfoon was nog warm in my hand, die stem aan die anderkant koel en klinies: “Anna Maria Venter is Saterdagaand oorlede. Die begrafnisdiens is vandag om 11 by Germiston Begrafplaas.”
Ek moes stilhou. Daar langs die N1, waar vragmotors en taxi’s verbydruis, het ek gehuil soos ek nog nooit gehuil het nie. Nie die soort huil wat kom as jy seerkry nie. Dit was ‘n ander soort hartseer – dalk oor ‘n lewe wat verbygegaan het sonder dat iemand dit raakgesien het, of dalk oor al die koppies tee wat ek en Anna Maria nooit saam sou drink nie.
By die werk het ek net gesê dis ‘n familielid se begrafnis. Hulle het simpatiek geknik – almal ken mos daardie knik wat sê “ons is jammer” sonder om te veel vrae te vra. In Sunnyridge se blommewinkel, daar by die groot sirkel naby die kerk, het ek gestaan en wonder watter blomme koop mens vir iemand wat jy nooit geken het nie, maar wie se bloed in jou are vloei?
Germiston se begraafplaas se staatsdeel is nie waar mens gewoonlik kom nie. Hier’s geen marmer grafstene met goue letters nie. Geen blomme in kopervase nie. Net hopies grond in rye, soos golwe in ‘n see van vergeet. Hier lê die mense wat die wêreld agterlaat het sonder ‘n naamplaat, net ‘n nommer.
Die Avbob-lykswa het daar gestaan, effens verweerd soos ‘n motor wat te veel hartseer gesien het. Dis tien voor elf, en ons is net vier mense wat wag – ek met my donkerbril en blomme wat skielik goedkoop voel, my ma wat my hand vashou asof sy weet hoekom ek eintlik hier is, die Avbob-man wat net staatsbegrafnisse doen, en die dominee.
Die dominee lyk soos iemand wat al te veel begrafnisse gesien het. Sy skoene blink – die soort blink wat kom van elke oggend se politoer voor nog ‘n begrafnis. Sy onderbaadjie se knope vas, reg vir nog ‘n dag se werk. Afgetree, sê hy, maar steeds hier. Elke dag.
Toe ons die kis uit die lykswa tel, voel dit ligter as wat ‘n lewe behoort te weeg. Dis meer planke as kis, met ‘n wit plakker waarop ‘n ID-nommer in swart geskryf staan. Nie “Anna Maria Venter” nie. Net ‘n nommer. Asof ‘n mens se hele lewe kan inpas in dertien syfers.
Die dominee kyk na sy horlosie. Elf uur. Tyd vir ‘n versie en ‘n gebed. Kort. Kragtig. Nog ‘n dag se werk.
En toe gebeur dit. Soos ‘n wonderwerk in ‘n plek waar wonderwerke lankal opgegee het. ‘n Bussie stop, en uit klim ses swart vroue. Die versorgers. Die mense wat vir Anna Maria ‘n familie gegee het toe haar eie familie haar vergeet het. Die vroue wat haar gewas het, haar kos gegee het, haar stories vertel het. Wat haar menswees raakgesien het agter die diagnose.
Net toe ek die blomme op die kis neersit, begin hulle sing. ‘n Afrika-treurlied wat opstyg tussen die hopies grond, wat dans in die lug soos ‘n gebed wat te lank gewag het om gebid te word. Dit was asof die hemel self stil geword het om te luister. Die soort sang wat jou laat glo daar’s nog hoop, selfs hier tussen die naamlose grafte.
En toe sien ek dit. Die Avbob-man, wat seker al honderde sulke begrafnisse gesien het, vee ‘n traan weg. Nie die soort traan wat mens vinnig probeer wegsteek nie, maar een wat stadig loop, wat sê hierdie oomblik is anders. Spesiaal. Heilig amper.
Vandag is Anna Maria net nog ‘n hopie grond in ‘n ry in Germiston se begraafplaas. Maar daardie dag, vir ‘n kort rukkie, was sy weer mens. Nie ‘n nommer nie. Nie ‘n diagnose nie. Nie ‘n familie-geheim nie. Net Anna Maria, wat ses vroue so lief gehad het dat hulle kom sing het by haar graf.
En miskien is dit al wat enige van ons kan hoop voor – dat iemand ons sal onthou, nie vir wie ons moes wees nie, maar vir wie ons werklik was. En dat iemand sal sing wanneer ons gaan, al is dit net ‘n Afrika-treurlied oor ‘n hopie grond